Bałtyk: morze śmieci i azotanów

Myślę, że spotkaliście się już nieraz z poruszającymi zdjęciami i filmami, na których sterty śmieci zalegały na pięknych tropikalnych plażach, a plastikowe odpady unosiły się na falach oceanów. Zatrważające dane o zanieczyszczeniu wód na całym świecie łączone są z rzekami pełnymi śmieci, przede wszystkim w Azji. Ale na naszym polskim podwórku nie jest przecież lepiej. Bałtyk jest pełen śmieci i azotanów, natomiast życie w nim umiera.

Polskie rzeki, jeziora i Bałtyk zawierają groźne zanieczyszczenia. Niestety, w dużej mierze są to zanieczyszczenia, których nie widać i których nie wyłowimy tak po prostu. Naukowcy od kilku lat alarmują, że Morze Bałtyckie umiera i choć po części jest to kwestia jego położenia i kształtu, cała prawda jest znacznie bardziej skomplikowana.

Śmierć w bikini

Morze Bałtyckie jest morzem śródlądowym, którego wymiana wód z wodami oceanicznymi jest utrudniona, ponieważ odbywa się wyłącznie przez Cieśniny Duńskie. Z powodu stałego dopływu wód słodkich z rzek i opadów deszczu oraz wąskiego gardła cieśnin łączących Bałtyk z Morzem Północnym, w naszym morzu poziom wody jest wyższy niż przeciętny poziom morza na świecie, a poziom zasolenia – znacznie niższy.

Żeby w Bałtyku nastąpiła wymiana wód, muszą być spełnione warunki (m.in. silny wiatr – najpierw wschodni, potem zachodni). Taka możliwość pojawia się co kilka lat i nie mamy na nią zupełnie wpływu, a z kilku powodów jest niezbędna, żeby Bałtyk nie stał się morzem martwym.

Ważny jest podział wód Bałtyku na warstwy. Górna warstwa jest dobrze natleniona i słabo zasolona, środkowa (haloklina) charakteryzuje się dużym zasoleniem i większą gęstością, a dolna warstwa ma duże zasolenie i gęstość. Różnica gęstości wody jest przeszkodą w jej mieszaniu, przez co dolna warstwa jest mniej natleniona, a miejscami w ogóle odtleniona. Takie warunki sprzyjają rozwojowi bakterii beztlenowych, które produkują siarkowodór. Powstają tam tzw. strefy śmierci, gdzie nie ma życia. Bez wymiany wód sytuacja właściwie się nie zmieni.

Śmieci w Bałtyku

Linia brzegowa należy do ośmiu państw: Polski, Rosji, Litwy, Łotwy, Estonii, Finlandii, Szwecji, Danii i Niemiec. Wszystkie te państwa przyczyniają się do zaśmiecania morza, a główne przyczyny zanieczyszczenia to:

• gospodarka komunalna (ścieki),
• zanieczyszczenia związane z rolnictwem,
• przemysł.

Najbardziej zanieczyszczonymi ujściami rzek wpadającymi do Bałtyku są: ujście Odry, Wisły, Niemna i Newy. Jednak rzeki to nie jedyne źródła problemu. Część zanieczyszczeń w postaci ścieków jest wylewana bezpośrednio do morza (winny jest tu między innymi Sankt Petersburg i brak oczyszczalni ścieków w mieście). Oczywiście są też źródła związane z transportem morskim, jednak tylko 3% zanieczyszczeń powstaje na morzu. 97% powstaje na lądzie!

Jakie niepożądane substancje dostają do Bałtyku i skąd się biorą? Najwięcej zanieczyszczeń to substancje pochodzące z rolnictwa, ale także z naszych domów (związki azotu i fosforu, metale ciężkie, pestycydy); przemysł produkuje odpady w postaci związków ropopochodnych.

W Bałtyku są też po prostu śmieci, które możemy podziwiać na plażach i w wodzie. Według WWF-u 56% tych śmieci to tworzywa sztuczne. Znajdują się tam dzięki ludziom, którzy nie uważają za stosowne sprzątać po swoim plażowaniu. Inną sprawą, ale bardzo ważną, są porzucone sieci rybackie, tzw. sieci widma. Stanowią one zagrożenie dla zwierząt, w tym fok, morświnów i ptaków morskich – zwierząt, które nie są celem połowów.

Pamiątki z wojny

Bałtyk jest wielkim cmentarzyskiem broni z czasów II wojny światowej. Jak szacują naukowcy z Instytutu Oceanografii Uniwersytetu Gdańskiego, w wodach morza może znajdować się nawet 60 tysięcy ton pozostałości po wojnie, w tym pojemniki z iperytem, które po kilkudziesięciu latach przebywania pod wodą mają coraz mniejszą szczelność. Do wycieku chemikaliów może dojść w każdej chwili (zdarzały się już incydenty np. w Jastarni czy Królewcu). Mamy do czynienia z tykającą bombą (szczęście w nieszczęściu, że substancje takie jak iperyt są słabo rozpuszczalne w wodzie, można je jednak pomylić z… bursztynem).

Sinice

W 2018 roku, kiedy spędzaliśmy wakacyjny czas nad Bałtykiem, większość kąpielisk była zamknięta, niektóre nawet dwa tygodnie. Niestety, sytuacja ta powtarza się właściwie co roku: sinice, czyli niebezpieczne dla ludzi i zwierząt cyjanobakterie, korzystają ze sprzyjających warunków, jakimi są ciepła pogoda i zanieczyszczenie morza azotanami. Azotany pochodzą z nawozów rolniczych, które przedostały się do wód, a także z gnojowicy pochodzącej z hodowli świń. Tak jak nawożą pola, tak samo nawożą Bałtyk, w którym rozrasta się fitoplankton, glony i sinice.

Fitoplankton (drobne organizmy roślinne) po obumarciu opada na dno morskie, gdzie jest pożywką dla organizmów tlenowych. Wzrost ilości fitoplanktonu przyczynia się więc do utraty tlenu w najgłębszych partiach wód, gdzie w efekcie pojawiają się organizmy beztlenowe (produkujące siarkowodór).

Więcej o zanieczyszczeniu Bałtyku przeczytacie tu:

• PAP
• Nasz Bałtyk
• Newsweek
• WWF

Co możemy zrobić?

To, co teraz napiszę, zapewne wyda się – przynajmniej częściowo – odległe tematycznie od zanieczyszczenia Bałtyku.

Na skalę globalną: 4Ocean

Na świecie zobaczymy coraz więcej oddolnych akcji związanych z oczyszczaniem oceanów ze śmieci. Jedną z inicjatyw, które śledzę od dawna na Instagramie, jest 4Ocean. Dwóch amerykańskich surferów, przerażonych ilością plastiku w wodach wokół Bali, postanowiło działać na rzecz oczyszczania oceanów ze śmieci i stworzyło niezwykłe przedsięwzięcie.

Dzięki zatrudnianiu lokalnych mieszkańców do wyławiania śmieci udaje im się skutecznie sprzątać wody oceanów. Pozyskany plastik jest recyklingowany – powstają z niego specjalne bransoletki (w 90% z materiału z odzysku). Organizacja pozyskuje fundusze z ich sprzedaży: jedna bransoletka to kolejny funt (niecałe 0,5 kg) plastiku wyłowiony z oceanu i wybrzeży.

Jak dowiadujemy się na stronie 4Ocean: W ciągu niecałych 2 lat usunięto  4 462 783 funtów (ponad 2 miliony kilogramów, czyli 2 tysiące ton) śmieci z oceanu i wybrzeży. To dużo czy mało, biorąc pod uwagę, że w oceanach prawdopodobnie znajduje się 150 milionów ton plastiku…? Nawet jeśli to dosłowna kropla w morzu, to i tak warto działać.

Napiszcie, czy plaże, które odwiedzacie w Polsce (nad rzeką, jeziorem, morzem), są zanieczyszczone. Czy walają się na nich śmieci zostawione przez turystów, czy raczej są to „dary morza”?